برداشت بی رویه شن و ماسه از بستر رودخانه های استان گیلان حیات این رودخانه ها را با خطر جدی مواجه کرده است.

متاسفانه برخی از سودجویان و فرصت طلبان با برداشت بی رویه شن و ماسه از بستر رودخانه های استان موجب آسیب دیدن این منابع ارزشمند می شوند که باید به شدت با آنها برخورد کرد.

استاندار گیلان در این باره گفت: برداشت بی رویه و غیر اصولی از بستر رودخانه ها در درازمدت آثار زیان باری بر این منابع با ارزش خواهد داشت.

ایجاد سیستم منسجم برای نظارت برمیزان برداشت معادن شن و ماسه در گیلان

مهدی سعادتی برضرورت ایجاد سیستم منسجم برای نظارت برمیزان برداشت معادن شن و ماسه در استان تاکید کرد و افزود: تشکیل هئیتی برای سازماندهی و نظارت برتمامی معادن استان را ضرورتی اجتناب ناپذیر دانست و از مسئولان خواست بطور قاطع و بدون هیچ گذشتی با متخلفان برخورد کنند.

وی همچنین برضرورت قانونمند شدن سیستم های موافقت و صدور مجوز برای برداشت شن و ماسه و همینطور تشکیل تیم های نظارتی سخت گیرانه برای ابطال مجوزهای برداشت غیرقانونی تأکید کرد.

استاندار گیلان گفت: فرمانداران باید با اهتمام بیشتری وارد صحنه شوند تا از منابع ملی با جدیت هرچه تمام تر حفظ و حراست شود.

وی در ادامه با اعلام این مهم که برداشت های بی رویه از شن و ماسه از بستر رودخانه ها سبب تخریب این منابع در گیلان شده است، افزود: رسانه ها باید اسناد و مدارک مستدل برداشت های بی رویه سودجویان را به اطلاع مردم برسانند.

به هر حال در سرتاسر جهان به ویژه در ایران انواع مصالح رودخانه ای‌ ‌شامل شن و ماسه، قلوه سنگ و مصالح ریزدانه در زندگی بشر و به خصوص در فعالیتهای عمرانی و صنعتی کاربردهای مختلفی پیدا کرده و روزانه هزاران تن از انواع این مصالح از بستر و کناره های رودخانه های مختلف کشور حفاری و برداشت می شود.

زمینه های استفاده متفاوتی را می توان برای مصالح رودخانه ای ذکر کرد که از جمله تولید بتن است و تقریبا 75 در صد بتن را شن و ماسه تشکیل می دهد، در احداث ابنیه های ساختمان ها، سدها، پل ها و راه ها بطور گسترده از بتن استفاده می شود.

در راه سازی نیز از زیرسازی آن تا آسفالت رویه جاده ها شن و ماسه بعنوان ارکان اصلی ساخت شناخته می شود، در احداث خاکریزها، فیلترها و صنایعی همچون شیشه سازی، موزائیک سازی و غیره نیز استفاده از شن و ماسه کاربرد فراوانی دارد.

شن و ماسه رودخانه ای منابع مطلوبی از مصالح هستند

شن و ماسه رودخانه ای که در معرض انتقال ممتد در آب بوده اند منابع مطلوبی از مصالح هستند زیرا مواد ضعیف و سست آنها توسط سایش حذف و شن و ماسه بادوام، گرد شده و با دانه بندی مناسب بجا گذاشته است، این امـر سبب شده که این منابـع نیاز بـه فراگیری کمتــری داشته و از طرفــی سهل الوصول بودن آن و نزدیکی به جاده های حمل و نقل و محل مصرف که درنهایت بالا بردن ارزش اقتصادی آن را رقم می زند.

در این ارتباط یک کارشناس مسائل زیست محیطی به اثرات برداشت صحیح شن و ماسه از رودخانه ها اشاره کرد و گفت: اعمال مدیریت صحیح و مناسب در برداشت شن و ماسه از رودخانه ها می تواند در احیا رودخانه آثار مثبتی فراوانی داشته باشد.

علیرضا جعفری افزود: برداشت شن و ماسه از قوس داخلی رودخانه باعث می شود که برای جریان به سمت قوس داخلی متمایل شده و از تند شدن قوس دهانه ها جلوگیری شود در ضمن با اینکه ظرفیت عبور سیلاب افزایش یافته و عدم جابجایی عرضی و در نهایت پایداری بستر را خواهیم داشت.

وی اظهارداشت: استخراج شن و ماسه از جزایر رسوبی کوچک که بیشتر در رودخانه های شریانی و یا پشت بندهای انحرافی اتفاق می افتد در نهایت حذف این جزایر را به دنبال دارد که با این کار ضمن کاهش ضریب زبری و افزایش سطح مقطع افزایش ظرفیت عبور سیلاب را خواهیم داشت.

این کارشناس مسائل زیست محیطی گفت: برداشت از محـل برخورد شاخه های فرعی بـه اصلی در صورت انجام شدن، از چنـد شاخه ای شدن رود فرعی جلوگیـری خواهد کرد، برداشت مصالح از بالادست پل ها و گاهـا دهانه آنها از جمله مواردی است که برای محافظت از پل ها ضروری به نظر می رسد.

وی ادامه داد: هنگام مدیریت برداشت مصالح ساختمانی علاوه بر ملحوظ داشتن چگونگی برداشت که کمتریت تغییرات را در رودخانه و پیرامون آن وارد می کند برای ساماندهی رودخانه نقاط مناسب برداشت را نیز باید مدنظر قرار داد.

خطر سیل در اثر برداشت بی‌ رویه شن و ماسه

نماینده مردم تالش، رضوانشهر و ماسال در مجلس نیز با بیان اینکه برداشت بیش از حد شن و ماسه باعث عمیق شدن بستر رودخانه می ‌شود، گفت: یکی از خطرات عریض و عمیق کردن بستر رودخانه خطر سیل‌ و طغیان است.

بهمن محمدیاری افزود: برداشت غیرمجاز از حریم و بستر رودخانه ‌‌ها موجب پائین افتادن بستر رودخانه و افت سطح آب سفره ‌های زیرزمینی می ‌شود.

وی اظهار داشت: بهره برداری مکرر شن و ماسه از بستر رودخانه‌ ها از معضلات مهم استان گیلان است، از رودخانه سفید رود که سرشاخه رودخانه‌ های گیلان است تا رودخانه داخل شهری همه مورد بهره ‌کشی به بهانه برداشت شن و ماسه قرار گرفته ‌اند.

نماینده مردم تالش، رضوانشهر وماسال گفت: برداشت غیراصولی و غیرفنی شن و ماسه زمینه تخریب تاسیسات، ابنیه و سازه ‌‌های موجود در رودخانه ‌ها مانند سد‌های انحرافی، پل‌ ها وجاده‌ ها را فراهم می ‌سازد.

برداشت‌ های غیرمجاز شن و ماسه باعث کاهش تخمریزی ماهیان خاویاری در رودخانه سفیدرود می شود

وی درباره تاثیر سوء استفاده از شن و ماسه در رودخانه سفیدرود بر ماهیان خاویاری اظهارداشت: یکی از دلایل کاهش تخمریزی ماهیان خاویاری و ماهی سفید در رودخانه سفیدرود برداشت‌ های غیرمجاز شن و ماسه است که زیستگاه اکولوژیکی ماهیان خاویاری و سفید را برهم زده است.

محمدیاری همچنین گفت: اگر سرمایه ‌گذاری مناسب ‌تری بر روی معادن شن و ماسه کوهی انجام شود علاوه بر حفظ اکوسیستم‌ های آسیب‌ پذیر آبی، حجم بیشتری از شن و ماسه در اختیار صنعت ساخت و ساز قرار می گیرد.

به هر حال برداشت بی رویه و غیر فنی مصالح ساختمانی از رودخانه ها که نوعی دخل و تصرف در آن به شمار می آید، آثار منفی فراوانی را به دنبال دارد.

بسته به حجم و میزان برداشت و نیز روش، زمان و مکان برداشت می تواند در ابعاد هیدرولیکی، مرفولوژی، زیست محیطی و اقتصادی نمایان شود، این تغییرات محدود به محل استخراج و برداشت نیست بلکه کیلومترها بالاتر و پائین تر از آن ظاهر می شود.

برداشت مصالح بهم خوردن تعادل رسوبات رودخانه ای را سبب می شود

برداشت مصالح رودخانه ای موجب ایجاد حفره های در بستر شده و با بهم خوردن تعادل رسوبات رودخانه سبب می شود که ظرفیت حمل رودخانه را در پائین دست گودال بیشتر کرده و موجبات کف کنی آن را فراهم آورد و این تغییر، پارامترهایی نظیر شیب بستر و عمق جریان را دستخوش تغییر می کند، در حالتی که عمق برداشت به گونه ای باشد که جریان آبشاری در گودال به وجود آید این فرسایش می تواند پس رونده و بالا دست گودال را نیز تهدید خواهد کرد.

حفاری حاشیه رودخانه نیز موجب انحراف آب به این قسمت و فرسایش کناره های رودخانه شده که این تغییرات آثار زیان باری بر پل ها و ابنیه های احداثی برروی رودخانه خواهد گذاشت، همچنین برداشت شن و ماسه تعلیق مواد رسوبی بستر را به دنبال دارد که بر روی آبزیان رودخانه اثرات منفی شدیدی ایجاد خواهد کرد.

استان گیلان 52 رودخانه کوچک و بزرگ دارد.